Thiết kế trò chơi góp phần đổi mới phương pháp dạy học trong giờ học Toán lớp 2

Phần 1: mở đầu
Lí do chọn đề tài
Đất nước ta đang trong thời kì Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa, hội nhập với các nước trong khu vực và trên thế giới. Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội đối với giáo dục, từ những năm 1990 Bộ giáo dục và Đào tạo đã bắt đầu xây dựng kế hoạch cải cách chương trình Tiểu học hệ 165 tuần. Năm 1995 Bộ đã khởi xướng đặt vấn đề cho chương trình Tiểu học năm 2000 đã tiến hành dạy trên phạm vi toàn quốc.
Nội dung chương trình thay đổi đòi hỏi phương pháp dạy học cũng phải đổi mới. Mục tiêu giáo dục hiện nay là phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trên cơ sở khai thác triệt để các đặc điểm tâm sinh lí của học sinh Tiểu học – là phương hướng đổi mới phương pháp dạy và học môn Toán ở bậc Tiểu học.
Một trong những biện pháp chủ yếu để đạt được mục đích trên là gây cho học sinh hứng thú học tập, tạo niềm tin, niềm vui bằng cách lôi cuốn các em vào những trò chơi Toán học hấp dẫn, phù hợp với trình độ nhận thức, đặc điểm các em trong giờ học toán, đặc biệt là lớp 1, 2, 3.
Bản thân tôi là một cán bộ phụ trách chuyên môn Tiểu học tôi nhận thấy muốn dạy tốt chương trình mới nói chung và chương trình Toán 2 nói riêng không những người giáo viên phải nắm vững nội dung chương trình mà còn phải năng động, sáng tạo để vận dụng linh hoạt những phương pháp, hình thức tổ chức dạy học phù hợp nhằm nâng cao hiẹu quả dạy học.
Xuất phát từ những lí do trên tôi đã chọn đề tài: “Thiết kế trò chơi góp phần đổi mới phương pháp dạy học trong giờ học Toán lớp 2”.
2. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu nội dung, phương pháp và thực trạng dạy học Toán lớp 2 từ đó thiết kế một số trò chơi góp phần đổi mới phương pháp dạy học trong giờ học Toán lớp 2.
3.Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đổi mới phương pháp dạy hoc Toán: Việc thiết kế một số trò chơi học Toán lớp 2 ở trường Tiểu học Quảng Thọ – Quảng Xương – Thanh Hóa, năm học 2007 – 2008.
4.Nhiệm vụ nghiên cứu.
Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài
Tìm hiểu thực trạng dạy học Toán lớp 2: Việc thiết kế trò chơi.
Đề xuất một số trò chơi thiết thực, khả thi góp phần đổi mới phương pháp dạy học Toán lớp 2.
5.Phương pháp nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Phương pháp điều tra, quan sát, phỏng vấn.
Phương pháp thực nghiệp sư pháp.
Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.
Phần 2: nội dung
Chương 1: Cơ sở lí luận
1. Vai trò của đổi mới phương pháp dạy học.
1.1.Vai trò: 
Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của công cuộc đổi mới đất nước cần có những con người năng động, sáng tạo, tự tin, linh hoạt, sẵn sàng thích ứng với điều kiện đổi mới đang diễn ra hàng ngày. Trong khi đó cách dạy truyền thống có sự mất cân đối giữa hoạt dộng của thầy và hoạt động của trò có những hạn chế nhất định như tiếp thu tri thức thụ động hạn chế phát triển tư duy, không bộc lộ và phát triển năng lực cá nhân. Vì vậy cùng với việc đổi mới nội dung chương trình thì việc đổi mới phương pháp dạy học có một vị trí hết sức quan trọng và cần thiết là việc làm thiết thực góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục.
1.2.Một số quan điểm chỉ đạo đổi mới.
Đổi mới phương pháp dạy học là đưa phương pháp dạy học vào nhà trường trên cơ sở phát huy mặt tích cực của phương pháp truyền thống để nâng cao chất lượng dạy và học, nâng cao hiệu quả của giáo dục.
Trong quá trình dạy học nói chung và dạy học Toán nói riêng, giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn hoạt động của học sinh, mọi học sinh đều hoạt động học tập để phát triển năng lực cá nhân, giáo viên tổ chức hướng dẫn học sinh huy động vốn hiểu biết và kinh nghiệm bản thân để học sinh chiếm lĩnh tri thức và vận dụng các tri thức đó trong thực hành. Tạo cho học sinh làm việc tự giác, chủ động, không dập khuôn máy móc biết tự đánh giá kết quả học tập của mình, của bạn. Đặc biệt là giúp học sinh có niềm tin, niềm vui trong học tập. Đồng thời tạo điều kiện cho học sinh phát huy năng lực sở trường của mình, biết ứng dụng kiến thức mới trong bài học vào thực tế đời sống xã hội.
Đổi mới phương pháp dạy học Toán ở Tiểu học không loại bỏ phương pháp dạy học truyền thống mà phải vận dụng một cách hợp lí mặt tích cực của phương pháp dạy học cũ để tổ chức cho học sinh hoạt động học tập theo kiểu mới, tạo điều kiện cho từng học sinh được tham gia giải quyết vấn đề từ đó mà thu nhận tri thức mới và rèn luyện kĩ năng mới.
Toán lớp 2 là bộ phận không thể thiếu của chương trình Toán Tiểu học. Định hướng của phương pháp dạy học Toán 2 là dạy học dựa vào các hoạt động học tập tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Cụ thể giáo viên tổ chức hướng dẫn cho học sinh hoạt động dưới sự trợ giúp của dụng cụ, đồ dùng học tập để từng học sinh hoặc từng nhóm học sinh phát hiện và chiếm lĩnh nội dung học tập rồi thực hành vận dụng nội dung đó theo năng lực của từng cá nhân.
1.3.Giải pháp đổi mới.
Đổi mới nhận thức của cán bộ quản lí giáo dục và giáo viên.
Đổi mới nội dung giáo dục.
Đổi mới hình thức tổ chức dạy học.
Đổi mới môi trường giáo dục.
Đổi mới cơ sở vật chất và thiết bị giáo dục.
Đổi mới cách kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.
Đổi mới về bồi dưỡng, đào tạo giáo viên.
2.Y nghĩa, tác dụng của trò chơi học Toán:
Học sinh Tiểu học luôn luôn hiếu động, ham chơi, thích cái mới lạ nhưng lại chóng chán. Đối với trẻ, trò chơi là phát hiện mới, kích thích tính tò mò, muốn tìm hiểu khám phá. Do vậy quan điểm thông qua hoạt động vui chơi để tiến hành hoạt động học tập phù hợp với nhà trường Tiểu học.
Trong dạy học Toán ở Tiểu học, đặc biệt ở lớp 1, 2, 3 các trò chơi có nhiều tác dụng như:
- Giúp học sinh thay đổi loại hình học tập làm cho giờ học bớt căng thẳng, tạo cảm giác thoải mái, dễ chịu. Học sinh tiếp thu kiến thức nhẹ nhàng, gây hứng thú học tập.
- Kích thích sự tìm tòi, tạo cơ hội cho học sinh tự thể hiện mình.
- Thông qua trò chơi, học sinh vận dụng kiến thức năng nổ hoạt bát, kích thích trí tưởng tượng, trí nhớ. Từ đó phát triển tư duy mềm dẻo, học tập cách xử lí thông minh trong những tình huống phức tạp, tăng cường khả năng vận dụng trong cuộc sống để thích nghi với điều kiện đổi mới của xã hội.
- Ngoài ra thông qua hoạt động trò chơi còn giúp các em phát triển được nhiều phẩm chất đạo đức như tình đoán kết thân ái, lòng trung thực, tinh thần cộng đồng trách nhiệm.
3.Nguyên tắc thiết kế trò chơi:
3.1.Nguyên tắc vừa sức, dễ thực hiện
- Mỗi trò chơi củng cố được một nội dung Toán học cụ thể trong chương trình (có thể là một bài, một chương).
- Môn Toán lớp 2 được chia làm 5 mạch kiến thức: Số học và yếu tố Đại số, Đại lượng và đo đại lượng, yếu tố thống kê, yếu tố hình học, các dạng giải Toán. Các trò chơi được xây dựng từ các dạng bài tập có chọn lọc của các tiết học có trong 5 mạch kiến thức trên nhưng có thể mang những cái tên gợi cảm, gây hứng thú, góp phần củng cố và hệ thống kiến thức.
- Các trò chơi phải giúp học sinh rèn luyện những kĩ năng Toán học phát huy trí tuệ, óc phân tích tư duy sáng tạo.
- Trò chơi phải phù hợp với quỹ thời gian sử dụng trong tiết học (từ 5 đến 10 phút, thích hợp với môi trường học tập).
- Trò chơi có sức hấp dẫn, thu hút được sự tham gia của học sinh, tạo không khí vui vẻ, thoải mái.
- Trò chơi cần phải gần gũi, sát thực, phù hợp với tâm lí lứa tuổi học sinh lớp 2, tổ chức trò chơi không quá cầu kì, phức tạp.
3.2. Nguyên tắc khai thác và thực hành:
- Sử dụng triệt để yêu cầu, nội dung kiến thức cơ bản cũng như đồ dùng, phương tiện có sẵn của môn học (ở thư viện, đồ dùng tự làm của giáo viên, học sinh...).
- Các đồ dùng tự làm được giáo viên khai thác từ những vật liệu gần gũi ở xung quanh, từ các phế liệu như vỏ hộp bánh kẹo, giấy bìa...
Chương 2: Thực trạng dạy học Toán 2
Qua dự giờ thăm lớp, trao đổi với giáo viên dạy lớp 2, qua tìm hiểu sách báo, tài liệu, qua kinh nghiệm thực tế giảng dạy ở trường tôi nhận thấy:
1.Về giáo viên:
Các hình thức tổ chức hoạt động học tập trong giờ học Toán còn đơn điệu, nghèo nàn. Việc sử dụng hình thức trò chơi trong dạy học Toán chưa thực sự được chú trọng. Sở dĩ có tình trạng trên là do bản thân mỗi đồng chí giáo viên chưa thấy hết ý nghĩa tác dụng của trò chơi trong giờ học Toán.
Tài liệu nói về hình thức tổ chức trò chơi học tập hiếm có, một số tài liệu dự án có đưa ra các hình thức trò chơi phong phú song chưa sát thực, không mang tính khả thi. Bên cạnh đó giáo viên không được tập huấn về thiết kế trò chơi trong khi trình độ giáo viên Tiểu học lại không đồng đều. Thực tế, thường những giáo viên có năng lực chuyên môn, khinh nghiệm sư phạm ít được phân công dạy lớp 2, 3 (do quan điểm của cán bộ quản lí nhà trường cho rằng chương trình lớp 2, 3 dễ hơn các lớp khác). Cũng có những giáo viên dạy lớp 2 có sáng kiến kinh nghiệm hay song chưa được tổ chức, đánh giá tổng kết mà chỉ viết rồi gửi đi dự thi ở trường, ở phòng Giáo dục hoặc Sở Giáo dục. Được công bố giải thưởng mà chưa tổ chức hội thảo, chưa được xây dựng thành quy trình, chưa được nhân rộng rãi để áp dụng. Do vậy Sáng kiến kinh nghiệm hay chỉ dừng lại ở mức phong cách, trình độ riêng của mỗi cá nhân mà chưa nhân đại trà.
Một bộ phận giáo viên khi dạy Toán lớp 2, chưa linh hoạt lựa chọn các hình thức dạy học phù hợp với nội dung bài mà chỉ thiên về việc học sinh ghi nhớ tri thức, nắm phương pháp giải quyết rồi tái hiện lại để giải quyết bài tập tương tự một cách cứng nhắc, không gắn liền hoạt động dạy học với ứng dụng thực tiễn, không tạo ra và duy trì sự hứng thú, tích cực học tập của học sinh.
Một số giáo viên đã bắt đầu để ý đến việc thiết kế trò chơi trong dạy học Toán nhưng chưa sử dụng thường xuyên liên tục mà chỉ mang tính chất đối phó trong những giờ thao giảng.
2.Về phía học sinh:
Do địa bàn nơi đây là vùng nông thôn, nền kinh tế còn gặp nhiều khó khăn, đa số học sinh đến trường gia đình chỉ quan tâm nhiều khi các em vào lớp 1, từ lớp 2 giao cho nhà trường. Thời gian học ở trường của các em còn ít. Mặc dù mục tiêu chương trình 2000 quan tâm đúng mức đến việc rèn luyện khả năng diễn đạt, ứng xử, giải quyết các tình huống có vấn đề, song bản thân các em ít được giao tiếp nên còn thiếu tự tin, khả năng diễn đạt mạch lạc yếu. Các em chưa có nhiều sân chơi lành mạnh ch ... hứ 7 “Nhận diện hình”
- Học sinh chuẩn bị phấn màu hoặc bút dạ.
- Giáo viên chuẩn bị hai bảng phụ hoặc hai tờ giấy to có vẽ các hình học như hình tam giác, hình tứ giác ở nhiều tư thế, vị trí khác nhau và một số hình khác có hình dạng vẽ lẫn lộn với hình tam giác hoặc hình tứ giác.
Ví dụ: Hãy tô màu xanh vào các hình tam giác và màu đỏ vào hình tứ giác
*Cách chơi: 
- Chia lớp thành hai nhóm. Mỗi nhóm cử 6 bạn đại diện, các bạn còn lại làm cổ động viên cho đội mình.
- Khi giáo viên hô: “Bắt đầu” thì bạn thứ nhất của nhóm lên nhận diện chọn và tô màu hình tam giác, hoặc tứ giác sau đó chạy xuống chuyền phấn hoặc bỏ vào tay bạn thứ hai, bạn thứ hai lên tiếp tục tô màu vào hình thứ hai...sau 5 phút thì dừng lại.
Học sinh ở dưới và giáo viên đánh giá thống kê điểm. Chọn và tô màu đúng 1 hình thì được 10 điểm. Nếu đội nào tô màu chưa đẹp thì trừ đi 1 điểm. Đội có số điểm nhiều hơn sẽ thắng cuộc.
8.Trò chơi “Tìm đường đi đúng”
*Mục đích: Củng cố kĩ năng xem đồng hồ.
*Chuẩn bị: Phiếu học tập có vẽ mô hình đồng hồ, công việc và thời gian tương ứng.
Ví dụ: Tiết 121 BT2 (trang 126) nối theo mẫu
 An vào học lúc 13 giờ 30 phút
 An ra chơi lúc 15 giờ 
 An vào học tiếp lúc 15 giờ 15 phút
 An tan học lúc 16 giờ 30 phút
 An tưới rau lúc 15 giờ 30 phút 
 An ăn cơm lúc 7 giờ tối 
- Bảng phụ có nội dung giống như phiếu học tập
*Cách chơi: Chia lớp thành các nhóm nhỏ (có thể mỗi bàn thành một nhóm). Các nhóm tự thảo luận, bàn bạc và nối theo mẫu. Các nhóm thi đua xem nhóm nào nối đúng và nhanh nhất. Sau 3 phút yêu cầu các nhóm dừng bút. Các nhóm đổi chéo bài và chấm điểm dựa vào kết quả giáo viên chữa bài trên bảng phụ. Mỗi đường đi đúng (nối đúng) được tính 10 điểm. Nhóm nào được nhiều điểm nhất thì thắng cuộc. Nếu các đội cùng tìm và nối đúng thì đội nào nối nhanh hơn, đẹp hơn thì sẽ thắng.
*Trò chơi này có thể áp dụng ở tiết 74 BT2 (trang 77), tiết 75 BT1 (trang 78), tiết 120 BT2 (trang 122), tiết 165 BT4 (trang 179), tiết 122 BT1 (trang 127).
9. Trò chơi thứ chín “Vượt chướng ngại vật – chinh phục đỉnh cao”
*Mục đích: Rèn luyện kĩ năng giải các bài Toán với các mối quan hệ trực tiếp và đơn giản.
*Chuẩn bị: 
- Giáo viên chuẩn bị một tờ giấy to hoặc bảng phụ có vẽ hoặc cắt dán hình tượng trưng, gắn hoa hoặc túi đựng đề Toán mà các đội cần giải như:
Đội Sóc Nâu Đội Thỏ Trắng
Ví dụ: Ôn tập về giải Toán
Đề 1: Năm nay An 4 tuổi, tuổi chị hơn An 5 tuổi. Hỏi năm nay chị bao nhiêu tuổi?
Đề 2: Hà hái được 6 quả cam, kém số cam của anh Hải 3 quả. Hãy tính số cam của anh Hải hái được.
Đề 3: Mỗi con gà có 2 chân. Hỏi 6 con gà có bao nhiêu chân?
Cách chơi: Chia lớp thành 2 đội, mỗi đội 3 đến 4 em, số còn lại là cổ động viên. Khi giáo viên có hiệu lệnh “Bắt đầu chơi”, mỗi đội lần lượt rút đề đọc, hội ý giải và ghi nhanh vào giấy. Các đội bắt đầu giải từ đề 1. Xong đề 1 thì gắn lên đỉnh núi số 1. Sau đó tiếp tục rút đề 2 và đọc giải đề 2. Nếu đội nào giải nhanh hơn thì có quyền rút đề 3 để giải. Trường hợp hai đội cùng giải đề 1 và đề 2 xong cùng một lúc thì giáo viên cùng cả lớp kiểm tra xem hai đội đã giải đúng chưa. Nếu đội nào giải chưa đúng thì không được quyền giải đề 3. Nếu cả hai đội giải đúng đề 1 và đề 2 thì cả hai đội cùng đọc và giải đề 3 (giáo viên đọc đề cho cả hai đội). Đội nào giải đúng cả 3 đề, xong trước thì sẽ là đội chinh phục được đỉnh cao, thắng cuộc sẽ được nhận phần thưởng khích lệ như: bút chì, thước kẻ...
Phần 3: kết luận
1.Kết luận chung của đề tài: 
Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu đề tài, bản thân tôi nhận thấy việc đưa hình thức trò chơi vào dạy học Toán ở Tiểu học nói chung và dạy học Toán 2 nói riêng là rất cần thiết. Bởi vì sử dụng trò chơi không chỉ giúp học sinh nắm được, củng cố được nội dung kiến thức Toán một cách nhẹ nhàng mà còn giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, trí tưởng tượng, khả năng diễn đạt mạch lạc và nhất là tạo hứng thú học tập, tạo niềm vui, lòng say mê học Toán. Từ đó rèn luyện đức tính chăm chỉ, tự tin, năng động, sáng tạo, góp phần rèn luyện cho học sinh đức tính, phẩm chất và phong cách làm việc của người lao động mới.
Mặc dù rất cố gắng nhưng do thời gian nghiên cứu chưa nhiều, kinh nghiệm và trình độ bản thân còn hạn chế nên trong phạm vi đề tài này tôi chỉ mới xây dựng được một số trò chơi nhằm góp phần đổi mới phương pháp, nâng cao hiệu quả dạy học dựa trên tâm sinh lí lứa tuổi học sinh lớp 2 dựa vào nội dung chương trình cũng như điều kiện thực tế của địa phương tôi công tác. Song đây đã là việc làm thiết thực giúp tôi nâng cao nghiệp vụ cho bản thân để tham gia công tác giảng dạy tốt hơn. Bước đầu tập dượt giúp tôi chuẩn bị tâm thế tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học Toán trong chương trình ở các lớp khác.
2.Y kiến đề xuất:
Đổi mới hình thức tổ chức dạy học là một trong những giải pháp quan trọng để đổi mới phương pháp dạy học. Trò chơi dạy học là một hình thức dạy học hữu ích đối với trẻ Tiểu học. Song hiện nay đa số giáo viên Tiểu học còn thờ ơ hoặc mơ hồ với việc sử dụng trò chơi trong giờ dạy học Toán. Vì vậy để góp phần phong phú hình thức tổ chức dạy học thì bản thân người giáo viên cần tự học, tự bồi dưỡng nâng cao trình độ của mình; Nghiên cứu nắm vững nội dung chương trình trên cơ sở đó tìm tòi, vận dụng sáng tạo phương pháp hình thức tổ chức dạy học nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Không những thế người giáo viên cần cần yêu nghề, tâm huyết với nghề để có thể khắc phục những khó khăn về cơ sở vật chất, phương tiện thiết bị dạy học, năng động linh hoạt phát huy vốn có ở địa phương, sử dụng vật liệu đơn giản để tự tạo ra các đồ dùng trực quan đạo cụ thích hợp sử dụng trong các trò chơi học tập tạo hứng thú học tập cho học sinh
Đề nghị Ban soạn thảo chương trình Tiểu học cần biên soạn các tài liệu hướng dẫn, thiết kế trò chơi trong giờ học phổ biến rộng rãi để giáo viên tham khảo.
Đề nghị các cấp lãnh đạo cần có kế hoạch mở các lớp tập huấn triển khai các chuyên đề, dự án hoặc tổ chức hội thảo để giáo viên Tiểu học có thể tiếp cận học hỏi cách thức kinh nghiệm, sáng kiến về thiết kế và sử dụng trò chơi học tập góp phần đổi mới phương pháp.
Tài liệu tham khảo
SGK Toán lớp 2 NXBGD – 2003
Sách GV Toán lớp 2 NXBGD – 2003
Ngô Thúc Lanh – Giúp em học Toán 1, 2, 3.
Trần Ngọc Lan – Hệ thống trò chơi củng cố 5 mạch kiến thức Toán ở Tiểu học.
Đỗ Trung Hiệu - Đỗ Đình Hoan – Vũ Dương Thụy – Vũ Quốc Trung: PPDH Toán ở Tiểu học.
Phó Đức Hòa – GD Tiểu học.
Chuyên san báo Giáo dục Tiểu học – Vụ Tiểu học.
Hỏi đáp về đổi mới PPDH ở Tiểu học – NXBGH - 1997.
Tài liệu tập huấn thay SGK của Bộ Giáo dục đào tạo 2002.
đánh giá bài tập nghiên cứu khoa học
 Giáo viên hướng dẫn nhận xét và đánh giá bài tập NCKH qua các mặt sau:
Vấn đề trong bái tập NCKH đã phù hợp với tình hình hiện nay ở trường phổ thông chưa? Kết quả nghiên cứu cớ đạt được mục đích, nhiệm vụ đã đề ra không?
Cách lập luận giải quyết vấn đề trong bài tập NCKH có hợp lí, thỏa đáng không?
Y nghĩa thực tiễn của bài tập nghiên cứu.
Hình thức trình bày.
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Điểm bài tập NCKH chấm theo thang điểm 10:..........................................
 Ngày........tháng ..........năm 2008
Ban chỉ đạo Giáo viên hướng dẫn
(Kí tên, đóng dấu)
 Thạc sĩ Nguyễn Văn Hà
Mục lục
 Bài tập nghiên cứu khoa học Trang
 Phần 1: Phần mở đầu ............................................................1
 1. Lí do chọn đề tài................................................................1
2.Mục đích nghiên cứu..........................................................1
3.Đối tượng, phạm vi nghiên cứu..........................................1
4.Nhiệm vụ nghiên cứu.........................................................1
5.Phương pháp nghiên cứu....................................................2
Phần 2: Nội dung..................................................................2
Chương 1: Cơ sở lí luận của đề tài........................................2
Chương 2: Thực trạng dạy học Toán lớp 2............................5
Chương 3: Thiết kế một số trò chơi học Toán lớp 2..............6
Phần 3: Kết luận...................................................................12
Tài liệu tham khảo ...............................................................14
Bộ giáo dục và đào tạo
Trường đại học sư phạm hà nội 2
 ********&*******
Bài tập nghiên cứu khoa học
thiết kế một số trò chơi góp phần đổi mới
phương pháp dạy học trong giờ học toán lớp 2
---------------------------------
 Thanh Hóa, tháng 3 năm 2008